Heinz Rein: De slag om Berlijn
De (Oost)-Duitse schrijver Heinz Rein (1906-1991) schreef
in 1947 zijn magnum opus “Finale Berlin” dat in 2016 onder de titel “De slag om
Berlijn” in het Nederlands is uitgegeven.
Het is een roman met een sterk historische inslag die
speelt in de periode 14 april-2 mei 1945. In die tijd vond het sluitstuk van de
Tweede Wereldoorlog plaats door de belegering en verovering door de
Geallieerden en de Russen van de hoofdstad van het Derde Rijk van Adolf Hitler.
Vooral de opmars van de Russen onder leiding van veldmaarschalk Zjoekov speelt
een grote rol in het boek.
De tegen zijn wil in het Duitse leger geraakte
muziekstudent Joachim Lassehn is het leidende en lijdende karakter in het
verhaal dat begint bij de desertie van Joachim. Hij komt terecht bij de gastvrije
caféhouder Oskar Klose die een groot en warm hart blijkt te hebben. Al snel
ontmoet Lassehn de huisarts Dr. Walter Böttcher en de gewezen vakbondsman en
ontsnapte gevangene Friedrich Wiegand die een gloeiende hekel aan het
naziregime hebben en een verzetsgroep hebben gevormd. Gezamenlijk maar ook
ieder apart worden zij door de schrijver geportretteerd in hun vaak zeer nare
wederwaardigheden in het voortdurend onder vuur liggende Berlijn.
Daarbij komen scènes voorbij die langdurig bij de lezer
op het netvlies blijven. Zo zijn daar de indrukwekkende gespannen ontmoeting
van Wiegand in een schuilkelder met een bruinhemd, de weerzinwekkende
celhoofden Otto Hille en Sasse die met veel machtsvertoon de zaken naar hun
nazi-hand denken te kunnen zetten, de vreselijke Untersturmführer Siering die Friedrichs
vrouw Lucie Wiegand zonder scrupules zwaar mishandelt, en de Sturmbannführer
Robert Wiegand (inderdaad de zoon van), die zich ontpopt als een weerzinwekkend
beest en op gepaste wijze wordt afgeremd.
Fraai beschreven is ook de hernieuwde ontmoeting van
Lassehn met diens wettige echtgenote Irmgard met wie hij slechts acht dagen
samen is geweest. Jaren later herkent ze hem niet meer en doet opmerkelijke
ontboezemingen.
Grote indruk op de lezer zal ook het hoofdstuk “Het
verhaal van tramconducteur Max Eckert” maken, een drama in een notendop dat
zijn weerga welhaast niet kent.
Heinz Rein heeft een prachtige bijna filmische
schrijfstijl met uitstekende woordkeus. De lezer waant zich van tijd tot tijd
ter plekke in de hel van Berlijn, want dat was het. De meest vreselijke
gebeurtenissen rijgen zich aaneen, in hoofdzaak veroorzaakt door de
kadaverdiscipline van de gehersenspoelde nazi’s. Gaandeweg ontwikkelt de lezer
onvermijdelijk een grote sympathie voor Klose, Lassehn, Wiegand en Böttcher.
In het lijvige boek (661 bladzijden) staan ook vele meer
of minder filosofisch getinte overpeinzingen. Wat bijvoorbeeld te denken van de
volgende zinsneden:
Schröter kijkt
Wiegand strak aan. “Je bent niet meer de Wiegand van vroeger”, zegt hij.
“Klopt”, zegt Wiegand, “want wat ik aan dogmatiek verloren heb, heb ik er aan
inzicht voor teruggekregen.”
Het boek heeft een nawoord van Fritz J. Raddatz, een in
2015 overleden befaamde Duitse auteur. Daarin wordt op instructieve wijze inzicht
geboden in de achtergronden van schrijver Heinz Rein en diens verhaal. Het
slotwoord ervan is al even indringend als het boek zelve:
Het beeld waarin
hij de misdadige bende overtuigend aan de kaak stelt en als een steenhouwer een
monument voor de slachtoffers opricht. Herinneren is ten slotte zowel een
wederkerend als een overgankelijk werkwoord. We moeten het ons herinneren. En
we moeten hen die vandaag zo zorgeloos en zo plezierig leven in welvaart,
herinneren aan dat vagevuur. “De slag om Berlijn” is een zwartboek van de
schande.
“De slag om Berlijn” is een monumentaal meesterwerk dat
op onvergetelijke en wellicht onvergelijkelijke wijze de lezer in romanvorm de
verschrikkingen van de oorlog in vele verschijningsvormen laat beleven.
Het verhaal is binnen de grenzen van de werkelijkheid
fraai gecomponeerd en lijkt historisch verantwoord ofschoon Raddatz daar een
enkele kritische kanttekening bij plaatst die hij vervolgens meteen weer
relativeert.
Voor de lezer met interesse in de Tweede Wereldoorlog is
dit boek verplichte kost. Het lezen ervan vergt nogal wat tijd doch is een bijzondere
ervaring die confronterend is en je het leven van nu nog meer leert waarderen.
Het boek krijgt de uitzonderlijke vijf sterren.
Reacties
Een reactie posten