Heinz Rein: De slag om Berlijn


De (Oost)-Duitse schrijver Heinz Rein (1906-1991) schreef in 1947 zijn magnum opus “Finale Berlin” dat in 2016 onder de titel “De slag om Berlijn” in het Nederlands is uitgegeven.
Het is een roman met een sterk historische inslag die speelt in de periode 14 april-2 mei 1945. In die tijd vond het sluitstuk van de Tweede Wereldoorlog plaats door de belegering en verovering door de Geallieerden en de Russen van de hoofdstad van het Derde Rijk van Adolf Hitler. Vooral de opmars van de Russen onder leiding van veldmaarschalk Zjoekov speelt een grote rol in het boek.



De tegen zijn wil in het Duitse leger geraakte muziekstudent Joachim Lassehn is het leidende en lijdende karakter in het verhaal dat begint bij de desertie van Joachim. Hij komt terecht bij de gastvrije caféhouder Oskar Klose die een groot en warm hart blijkt te hebben. Al snel ontmoet Lassehn de huisarts Dr. Walter Böttcher en de gewezen vakbondsman en ontsnapte gevangene Friedrich Wiegand die een gloeiende hekel aan het naziregime hebben en een verzetsgroep hebben gevormd. Gezamenlijk maar ook ieder apart worden zij door de schrijver geportretteerd in hun vaak zeer nare wederwaardigheden in het voortdurend onder vuur liggende Berlijn.
Daarbij komen scènes voorbij die langdurig bij de lezer op het netvlies blijven. Zo zijn daar de indrukwekkende gespannen ontmoeting van Wiegand in een schuilkelder met een bruinhemd, de weerzinwekkende celhoofden Otto Hille en Sasse die met veel machtsvertoon de zaken naar hun nazi-hand denken te kunnen zetten, de vreselijke Untersturmführer Siering die Friedrichs vrouw Lucie Wiegand zonder scrupules zwaar mishandelt, en de Sturmbannführer Robert Wiegand (inderdaad de zoon van), die zich ontpopt als een weerzinwekkend beest en op gepaste wijze wordt afgeremd.
Fraai beschreven is ook de hernieuwde ontmoeting van Lassehn met diens wettige echtgenote Irmgard met wie hij slechts acht dagen samen is geweest. Jaren later herkent ze hem niet meer en doet opmerkelijke ontboezemingen.
Grote indruk op de lezer zal ook het hoofdstuk “Het verhaal van tramconducteur Max Eckert” maken, een drama in een notendop dat zijn weerga welhaast niet kent.

Heinz Rein heeft een prachtige bijna filmische schrijfstijl met uitstekende woordkeus. De lezer waant zich van tijd tot tijd ter plekke in de hel van Berlijn, want dat was het. De meest vreselijke gebeurtenissen rijgen zich aaneen, in hoofdzaak veroorzaakt door de kadaverdiscipline van de gehersenspoelde nazi’s. Gaandeweg ontwikkelt de lezer onvermijdelijk een grote sympathie voor Klose, Lassehn, Wiegand en Böttcher.
In het lijvige boek (661 bladzijden) staan ook vele meer of minder filosofisch getinte overpeinzingen. Wat bijvoorbeeld te denken van de volgende zinsneden:

Schröter kijkt Wiegand strak aan. “Je bent niet meer de Wiegand van vroeger”, zegt hij. “Klopt”, zegt Wiegand, “want wat ik aan dogmatiek verloren heb, heb ik er aan inzicht voor teruggekregen.”

Het boek heeft een nawoord van Fritz J. Raddatz, een in 2015 overleden befaamde Duitse auteur. Daarin wordt op instructieve wijze inzicht geboden in de achtergronden van schrijver Heinz Rein en diens verhaal. Het slotwoord ervan is al even indringend als het boek zelve:

Het beeld waarin hij de misdadige bende overtuigend aan de kaak stelt en als een steenhouwer een monument voor de slachtoffers opricht. Herinneren is ten slotte zowel een wederkerend als een overgankelijk werkwoord. We moeten het ons herinneren. En we moeten hen die vandaag zo zorgeloos en zo plezierig leven in welvaart, herinneren aan dat vagevuur. “De slag om Berlijn” is een zwartboek van de schande.

“De slag om Berlijn” is een monumentaal meesterwerk dat op onvergetelijke en wellicht onvergelijkelijke wijze de lezer in romanvorm de verschrikkingen van de oorlog in vele verschijningsvormen laat beleven.
Het verhaal is binnen de grenzen van de werkelijkheid fraai gecomponeerd en lijkt historisch verantwoord ofschoon Raddatz daar een enkele kritische kanttekening bij plaatst die hij vervolgens meteen weer relativeert.
Voor de lezer met interesse in de Tweede Wereldoorlog is dit boek verplichte kost. Het lezen ervan vergt nogal wat tijd doch is een bijzondere ervaring die confronterend is en je het leven van nu nog meer leert waarderen.

Het boek krijgt de uitzonderlijke vijf sterren.

Reacties