Sander de Hosson: Leven toevoegen aan de dagen

In maart 2020 is op deze blog het prachtige boek “Slotcouplet” van Sander de Hosson uit maart 2018 besproken. Een indrukwekkende bundel columns die ontroering opriep, en de recensie eindigde niet zonder reden met een unieke verzuchting mijnerzijds. Zeer benieuwd was ik dan ook naar het nu te bespreken boek “Leven toevoegen aan de dagen” van De Hosson in samenwerking met journalist en schrijver Els Quaegebeur. Het boek draagt als ondertitel “Van slechtnieuwsgesprek tot laatste adem en rouw – hoe een stervensproces verloopt”.

Dat is voorwaar geen licht onderwerp. Longarts De Hosson maakt het evenwel als geen ander toegankelijk. Dat begint al met het motto: “Voor iedereen die doodgaat”. Derhalve voor ons allemaal, we zijn immers allen stervelingen. De slotzin van het "Woord vooraf" staat direct op het netvlies van de lezer gebrand.

“Laten we praten over de dood, want wie de dood ziet, ziet het leven.”

Kernthema van het boek zijn de betekenis en de inhoud (domeinen) van palliatieve zorg. De schrijver onderscheidt vier domeinen: somatische zorg, psychische kanten, het sociale domein en de zingevingsproblematiek. In zijn jarenlange praktijk als longarts ontmoet hij bij voortduring mensen die ongeneeslijk ziek zijn, veelal door uitgezaaide longkanker. Sander heeft daarbij steeds een fraai, even eenvoudig klinkend als mooi en gecompliceerd principe.

“Een medische behandeling moet leven toevoegen aan iemands dagen, niet slechts dagen toevoegen aan het leven.” 

Met andere woorden: wat is de waarde van levensverlengende behandeling als chemotherapie met nare bijwerkingen, als toch vaststaat dat de betrokkene op afzienbare termijn zal overlijden. Dit beginsel leidde tot de prachtige titel van het boek.

Een belangrijk en lastig item is het slechtnieuwsgesprek waarin de arts moet vertellen dat de diagnose “ongeneeslijk ziek” is. Dat is altijd moeilijk, uiteraard ook afhankelijk van de instelling van de patiënt. De Hosson is een voorstander van een kort en duidelijk gesprek, mits de omstandigheden dat toelaten. Daarna kan de boodschap indalen. (noot CK: in de managementtheorie noemt men dat het ROHDA-principe: recht op het doel af). Een zodanige structuur van het gesprek is soms moeilijk te hanteren in geval van een dementerende patiënt.

Het belang van advance care planning is groot. Volgens De Hosson dient de zorg in het palliatieve traject te beginnen indien en zodra de levensverwachting van de ongeneeslijk zieke korter is dan één jaar. Het hoofdstuk “Sterven doet geen pijn” beschrijft wat er met ons gebeurt als we daadwerkelijk sterven. Het is voor de lezer die niet vertrouwd is met het stervensproces, een ware openbaring en tot op zekere hoogte een geruststelling. De symptomen bij het stervensproces worden helder en ingetogen beschreven.

Palliatieve sedatie, intermitterende sedatie, acute palliatieve sedatie en euthanasie komen vanzelfsprekend ook aan de orde. In het boek staan vele voorbeelden uit de praktijk van Sander de Hosson. Zij geven een indringend beeld van de complexiteit van het omgaan met ongeneeslijk zieken voor in casu de longarts, en ook van het spanningsveld tussen zakelijkheid en emotie.

Sander de Hosson heeft samen met Els Quaegebeur met “Leven toevoegen aan de dagen” een buitengewoon interessant boek over het stervensproces geschreven. De schrijfstijl is ondanks het zware onderwerp helder en toegankelijk. De Hosson heeft aangenaam veel aandacht voor de menselijke maat, wat destijds ook al bleek in “Slotcouplet”. Naast de wederwaardigheden uit zijn eigen praktijk zijn er ook gesprekken met enkele toonaangevende deskundigen uit andere disciplines in het boek opgenomen. Daarmee krijgt het werk nóg meer toegevoegde waarde.

Velen vinden het praten of lezen over de dood in non-fictief verband eufemistisch gezegd lastig. In vele kringen rust er zelfs een taboe op.

Dit boek opent de ogen van de lezer op onverwachte momenten over minder bekende aspecten van het sterven aan een ziekte. Een van de kernvragen is en blijft: wat zijn het nut en de toegevoegde waarde van relatief kortstondig levensverlengende behandelingen als het einde onvermijdelijk is. Een vraag voor diepe overdenking. Daarom is dit boek buitengewoon lezenswaardig voor eigenlijk iedereen. Je weet niet wat je te wachten staat, en een goede voorbereiding is van “levensbelang”.

“Leven toevoegen aan de dagen” is een buitengewoon goed boek en verdient vijf oneindig flonkerende sterren.