Clairy Polak: Voorbij, voorbij

Clairy Polak was vele jaren een bekend journaliste op radio en tv. Haar optreden in de media, zoals in NOVA, Nieuwsuur en Buitenhof kenmerkte zich door vastberadenheid, deskundigheid en kritische felheid maar ook door rust en gepaste, natuurlijke vriendelijkheid.

In mei 2019 overleed haar man Nico, na een periode van tien jaar waarin de ziekte van alzheimer hem sloopte. Slechts enkele weken later –een wrang toeval- verscheen haar debuutroman “Voorbij, voorbij” over de voortgang van het ziekteproces van Nico en de invloed ervan op haar eigen leven.

Het echtpaar Leo en Judith wordt jaren geleden geconfronteerd met ogenschijnlijk kleine veranderingen in het gedrag van Leo. Het begint met lichte vergeetachtigheid, maar allengs verergeren de symptomen. Het wordt hun duidelijk dat Leo de ziekte van alzheimer heeft, een onomkeerbare aftakeling staat hem (en haar) te wachten. 

Het boek begint met een scène die tekenend is voor de wanhoop van Judith. Zij wordt besprongen door sombere en zelfs suïcidale gedachten.

Vanaf een periode van lacherige ontkenning van de kant van Leo beschrijft Clairy alias Judith de voortgang van het ziekteproces. Die is even herkenbaar als vreselijk. Het geheugen van Leo wordt gewoonweg stapsgewijs gewist tot het moment dat hij zijn lief niet meer herkent en een gevaar voor zichzelf en zijn omgeving wordt.

Met diepe pijn in het hart van Judith volgt dan opname in een verpleeghuis. Van de beschrijving van de goedbedoelde, maar o zo onhandige en klinische gang van zaken bij een interview met een vrijwilliger van het Alzheimer Centrum en de toewijzing van een casemanager krijgt de lezer alweer een brok in de keel.

“Ze weet nog steeds niet goed wat ze moet antwoorden als iemand haar vraagt hoe het met Leo gaat. Hoe gaat het met iemand die niet meer weet wat zich een minuut geleden afspeelde, die geen concrete herinneringen meer heeft, noch taal om wat zich afspeelt in zijn hoofd, te verwoorden?”

Op een uiterst openhartige manier schrijft Clairy over de wanhoop, radeloosheid en eenzaamheid die regelmatig bezit van haar nemen.

“Eerst maar eens kijken of ze zich aan haar eigen haren uit het moeras weet te trekken.”

Ook de soms onhandige pogingen van haar omgeving om haar te steunen zijn aangrijpend. Het is voor vele mensen kennelijk erg moeilijk zich in te leven in de emotionele achtbaan waarin de mantelzorger van een alzheimerpatiënt zich bevindt. Overigens is dat toevalligerwijs op dit moment ook een actueel maatschappelijk thema.

Het leven van Judith wordt vanaf de opname van Leo bepaald door de regelmaat van haar bezoeken aan hem. En daarbij wordt de voortschrijding van de ziekte steeds pijnlijker duidelijk. 

“Dat zijn leven geen zin meer heeft. Niet voor hem. En dat zij de zin van haar leven uitsluitend nog ontleent aan de instandhouding van die zinloosheid.”

Judith krijgt meer en meer sombere gedachten. Als het stadium is aangebroken dat er geen herkenning meer is, gaat Judith oude herinneringen van hen beiden ophalen en vertrekt voor een paar weken naar het bergdorpje Wengen in Zwitserland. In gesprekken ter plaatse komen zware onderwerpen aan de orde.

“Ziehier de essentie van haar bestaan teruggebracht tot één vraag, die blijft resoneren in haar hoofd: voor wie heb ik nog betekenis?”

“Voorbij, voorbij” is een indringend verhaal over de verregaande gevolgen van de ziekte van alzheimer, niet alleen voor de patiënt maar ook voor diens omgeving en in het bijzonder voor de partner. 

Clairy Polak heeft, het zal niet verbazen, de bedreven pen van een gelouterde journaliste. Het verhaal is indrukwekkend in zijn informatie én in zijn openhartigheid. De lezer die niet bekend is met de impact van alzheimer, zal veel leren en regelmatig moeten slikken. Maar dat laatste geldt evenzeer voor degenen die al wel het nodige over alzheimer weten.

Jaren geleden las ik “Ze is de vioolmuziek vergeten” van Marjan van den Berg. Dat kwam wel even binnen.

Hetzelfde geldt voor “Voorbij, voorbij’ van Clairy Polak. Ofschoon het onwennig aandoet een boek over een onderwerp als dit met sterren te waarderen, is het onontkoombaar: het boek is buitengewoon en krijgt vijf sterren.