Antonio Iturbe: De bibliothecaresse van Auschwitz

De Spaanse journalist Antonio Iturbe voerde vele gesprekken met Dita Dorachova die het concentratiekamp Auschwitz overleefde. Op basis van deze gesprekken schreef hij de roman “De bibliothecaresse van Auschwitz” die in 2013 in het Nederlands verscheen. Het verhaal is een mengeling van feiten en fictie. Uitgangspunt is het volgende gegeven.

“Tijdens zijn bestaan huisvestte blok 31 (in vernietigingskamp Auschwitz) zeker vijfhonderd kinderen, samen met een aantal gevangenen die waren aangesteld als “adviseur”, en ondanks de strenge bewaking was er tegen alle verwachtingen in ook een clandestiene kinderbibliotheek. De bibliotheek was minuscuul: ze bestond uit acht boeken, waaronder Een korte geschiedenis van de wereld van H.G. Wells, een Russisch schoolboek en een boek over analytische meetkunde. Tegen het einde van de dag werden de boeken toevertrouwd aan een van de oudere meisjes, wier taak het was ze iedere avond op een andere plaats te verstoppen.”

Dat “oudere meisje” is de veertienjarige Dita Adlerova, het alter ego van Dita Dorachova. Zij verricht de levensgevaarlijke taak –op ontdekking staat de dood-  met verve en onwaarschijnlijke moed. Het leven in het weerzinwekkende kamp wordt beeldend beschreven. De sympathieke en gewaardeerde blokleider Fredy Hirsch vervult een bijzondere rol als schakel tussen de gevangenen van blok 31 en de kampleiding met haar onmenselijke bewakers. Deze SS’ers zijn sadisten van het zuiverste water die zonder enige aanleiding de meest vreselijke dingen doen met de gevangenen. En dan is daar ook de “kamparts” Josef Mengele, een misdadiger van de ergste soort die afschuwelijke experimenten uitvoert op gevangenen. Hij waart als een sinistere geest door het kamp.

Als door een wonder overleeft Dita het verblijf in Auschwitz en wordt tegen het einde van de oorlog nog gedeporteerd naar het Duitse kamp Bergen-Belsen waar de omstandigheden al even erbarmelijk zijn. In de vrouwenafdeling aldaar zijn vrouwelijke SS’ers als bewaaksters aangesteld. Zij zijn onder leiding van Elisabeth Volkenrath zo mogelijk nog erger dan hun mannelijke evenknieën.

Antonio Iturbe heeft rond het simpele gegeven van het beheer van een bibliotheekje met een achttal boeken in Auschwitz een prachtig en indringend verhaal geweven. Hij schrijft beeldend en weet op knappe wijze de verschrikkelijke gruwelen van de moordmachine Auschwitz op een leesbare en min of meer “verteerbare” wijze toegankelijk te maken. De lezer krijgt een helder beeld van de weerzinwekkende praktijken van de nazi’s in Auschwitz en aan het slot ook in Bergen-Belsen. “De bibliothecaresse van Auschwitz” is een indrukwekkend epos over –zoals de flaptekst zegt- moed, hoop en de kracht van boeken.

Het boek is eigenlijk gewoonweg verplichte literatuur voor iedereen die meer wil weten over deze belangrijke episode in onze geschiedenis en de beestachtige gruwelijkheden waartoe mensen in staat blijken te zijn in oorlogsomstandigheden. Ofschoon het deels fictie is, schetst de schrijver op weergaloze wijze het ondraaglijke leven onder de meest kommervolle omstandigheden, en de ontzagwekkende en bijna ondenkbare kracht van sommige mensen hun lot hoopvol te dragen en te overleven.

Wij kunnen het ons gewoonweg niet voorstellen.

Dit boek is een prachtige en ontroerende roman van grote betekenis voor het levend houden van de herinnering aan iets dat nooit meer mag gebeuren.

“De bibliothecaresse van Auschwitz” krijgt vijf heldere sterren.