Sander Schimmelpenninck: De domheid regeert

In zijn in oktober 2024 verschenen boek “De domheid regeert” met als covertekst “Hoe opzettelijke onwetendheid een politieke strategie werd” bespreekt journalist Sander Schimmelpenninck de domheid als houding, een sociale conditionering, een cultuur, in onze samenleving. En niet alleen de onze.

Schimmelpenninck bedoelt met het begrip “domheid” niet een lage intelligentie, maar de nalatige of opzettelijke domheid die vaak uitmondt in kwaadaardigheid. De verslavende sociale media, vooral maar niet alleen X (Twitter), spelen daarin met hun verderfelijke algoritmes een grote rol. De via deze media gebezigde politieke en vaak leugenachtige propaganda wordt in den brede verspreid door de kracht van de herhaling. Men wordt voortdurend bestookt met leugens, en gaat ze voor waar aannemen. Verdere voortdurende verspreiding door anderen doet de rest.

Voormalig wereldkampioen schaken Garri Kasparov (een van de sterkste spelers aller tijden) zei na de verkiezingswinst van Trump in 2016:

“Het doel van moderne propaganda is niet alleen om te misleiden of een agenda door te drukken. Ze is bedoeld om je kritische denkvermogen uit te putten en de waarheid te vernietigen.”

De doorbraak van de domheid als (politiek) instrument in Nederland werd aangejaagd door de coronapandemie. Vervolgens nam deze ontwikkeling een hoge en niet meer te stuiten vlucht in ons land. Politici van domrechtse (term van de schrijver) signatuur spannen daarbij de kroon. De auteur analyseert met vlijmscherpe pen het openbare optreden van politici als Geert Wilders en Caroline van der Plas. Die laatste typeert hij als “de koningin van de politieke domheid” aan de hand van haar uitspraken in onder meer haar Schoo-lezing. Ook de VVD en de NSC worden op het hakblok gelegd met hun paradoxale strategie.

“Het mainstream maken van radicaal-rechts gedachtegoed door middenpartijen is dus een schot in eigen voet geweest, gedreven door kortetermijndenken. In Nederland zijn het de VVD en NSC (en eerder CDA) die door de deur open te zetten naar de PVV van Geert “Milders” de twijfelachtige eer hebben radicaal-rechts te hebben genormaliseerd.”

“Door de opzettelijke verspreiding van domheid komen we aan het oplossen van de grote problemen van deze tijd niet toe. Sterker nog, deze problemen worden vergroot door domheid, vrijwel altijd ten koste van degenen die met domheid worden verleid.”

In deel twee van het boek “De wapens van domheid” beschrijft en analyseert Sander aan de hand van vele voorbeelden de middelen die door domrechts worden ingezet. Het zijn: zondebok, jij-bak, fophef (kinderachtige ophef om niks om een reactie uit te lokken), valse balans, het had waar kunnen zijn, bullshitten, (pseudo)trollen, signaalleugen, waarom ben je zo boos?, het polarisatieverwijt en de censuurschwalbe. Wat dit allemaal is? Lees het boek!

Deel drie heet “Dealen met domheid”. Uiterst zorgelijk is de niet te beteugelen verspreiding van desinformatie in de sociale media. Er is daar geen relevante zelfregulering en die zal er ook niet komen: radicaal rechts is tegen alle vormen van regulering. Evenmin is er een integriteitscode voor programmeurs en technologen van sociale media. De wijze waarop diverse politici die kanalen, vooral X, gebruiken spreekt boekdelen. Deze ontwikkelingen bedreigen de democratie. Zoals in vele landen al is te zien, is de uitholling van de democratie in de richting van een autocratie een reëel gevaar. Dat is niet nieuw, het speelde al in het oude Athene rond 450 voor Christus. Zie het citaat in de bespreking van “Alkibiades” op deze blog.

Gisteren stond er een alarmerend artikel in het Algemeen Dagblad over inperking van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Nederland. Het is geen fictie meer, vergelijk de griezelige ontwikkeling in Polen en Hongarije.

Is er nog hoop op verbetering?

“Maar mensen die in het publieke debat domheid debiteren, zijn vrijwel altijd slim. Er is dus werkelijk geen enkele reden om deze mensen niet keihard aan te pakken door hun opzettelijke domheid te benoemen.”  

Sander Schimmelpenninck heeft met “De domheid regeert” een uiterst intrigerende beschouwing geschreven over de gevaren die onze democratie bedreigen door de heden ten dage door sommige politici gehanteerde strategieën. Zijn betoog is vlijmscherp, zijn observaties zijn uitstekend onderbouwd en zijn schrijfstijl is zeer toegankelijk. Het betoog is gelardeerd met vele voorbeelden en is gedocumenteerd met niet minder dan 352 doeltreffende voetnoten. De laatste alinea van het boek is confronterend en laat de lezer niet meer los.

“Dat het pijnlijk en ‘polariserend’ zal worden is zeker, maar de gevolgen van het op haar beloop laten van domheid zijn nog veel pijnlijker. Daar is de geschiedenis glashelder over.”

“De domheid regeert” is buitengewoon goed en krijgt vijf glanzende sterren. Het boek zou verplichte kost moeten zijn voor iedere zichzelf respecterende kiezer in ons land. Of politici er iets van zullen leren?!