Dick Swaab: Ons creatieve brein

Neurobioloog Dick Swaab is hoogleraar in Amsterdam en Hangzhou (China). Hij is een autoriteit op het terrein van hersenonderzoek, al zijn de verworven inzichten niet altijd onomstreden. Maar dat is inherent aan vele takken van wetenschap.

Met zijn boek “Wij zijn ons brein” (“Van baarmoeder tot Alzheimer”) uit 2010 maakte Swaab op fraaie wijze de uiterst complexe materie van de vorming van ons brein toegankelijk voor leken op het terrein van neurobiologie en aanpalende wetenschappen.

In dat lezenswaardige boek staan vele wetenswaardigheden, in het bijzonder in welk een ongelooflijk vroeg stadium vele elementen van ons denken en doen al worden vastgelegd in de hersenen. De geïnteresseerde lezer zoeke die op door het boek te lezen.

In 2016 verscheen een nieuw boek van Swaab met de intrigerende titel “Ons creatieve brein” en ondertitel “Hoe mensen en wereld elkaar maken”.

De titel van het boek roept verwachtingen op van uitgebreide behandeling van de invloed van de hersenen op de menselijke creativiteit in velerlei kunstvormen en aanverwante uitingen. Die verwachting komt niet helemaal uit. Het boek geeft weliswaar (beperkte) aandacht aan dit onderwerp, maar het gaat veel verder. Het gaat ook diep in op zaken als psychopathie, Alzheimer en andere hersenziekten, gevaren van externe invloeden als roken, alcohol, fijnstof en pesticiden, zelfdoding en nog veel meer.

Een interessante verhandeling over de grot- en rotstekeningen uit de grijze oudheid wordt een bewijs van het verband tussen hersengrootte en kunstuitingen.

De weerbarstige materie maakte het kennelijk onontkoombaar voor de auteur om vele passages te schrijven die zeer technisch zijn. Soms is het woordgebruik dermate ingewikkeld, dat ook de volhoudende lezer bijna moet afhaken. De uitgebreide verklarende woordenlijst achterin het boek helpt daar niet echt aan.

Tóch weet Swaab de lezer bij de les te houden. Juist op het moment dat de techniek de aandacht dreigt te overstemmen, komt hij met vele aardige maar ook ter zake doende uitweidingen die zonder problemen te lezen en te begrijpen zijn.

Amusant is de passage over het schilderij “De bakker van Eeklo”. Intrigerend zijn de opmerkingen over de niet zelden psychopathische kenmerken van CEO’s en topbankiers.

Schakers zullen geïnteresseerd zijn in wat Swaab beschrijft over het brein van de schaker. Wat daarover te lezen is op bladzijde 268 biedt echter weinig helderheid en is daardoor lichtelijk teleurstellend.

Wat Swaab stelt over het verband tussen creativiteit en testosteronspiegel zal ongetwijfeld nog vele pennen in beweging zetten. Sommigen zullen het controversieel vinden.

“Ons creatieve brein” is zonder meer een interessant en intrigerend boek. Het is echter bepaaldelijk geen lichte kost, en het vergt van de lezer een behoorlijke dosis doorzettingsvermogen om het tot zich te nemen.

Het boek biedt een brede kijk op het hoe en waarom van onze hersenen, en draagt bij tot meer inzicht –ook van de lezer- over de “boze buitenwereld”.

Het is nagenoeg ondoenlijk het boek van een sterrenwaardering te voorzien.

Daarom: aanbevolen voor lezers die kunnen omgaan met technisch taalgebruik met veel diepgang. Het moet gezegd worden: dit boek is minder toegankelijk dan het eerdere “Wij zijn ons brein”.