Jannah Loontjens: Schuldig

 Jannah Loontjens (1974) is gepromoveerd filosofe. In haar in december 2020 verschenen boek “Schuldig” met als ondertitel “Een verkenning van mijn geweten” onderzoekt zij de oorsprong van het menselijke schuldgevoel. Directe aanleiding tot deze exercitie is haar besluit de kerst niet bij haar moeder in Frankrijk door te brengen, maar in Nederland met een tante, een jongere zus van moeder. Dat roept bij Jannah een schuldgevoel op jegens haar moeder dat ze in dit boek uitgebreid beschouwt.

“Sommige mensen voelen zich voortdurend schuldig, ook als ze niets op hun kerfstok hebben. Anderen voelen zich amper schuldig, zelfs niet na de gruwelijkste misdaden. Ik ben geïnteresseerd in het schuldbewustzijn, waarbij het nog maar de vraag is of je ook wel schuldig bent.”

Na behandeling van de vraag of schuld een gevoel of een emotie is, concludeert de schrijfster dat schuldgevoelens voortkomen uit verantwoordelijkheidsgevoel voor de ander. Meningen en gedachten van diverse grote filosofen, zoals Kierkegaard, Freud, Descartes en Spinoza komen aan bod.

Een verhandeling over “jeugdzonden”, de invloed van de kerk op haar vader en de daarmee gepaard gaande dubbele moraal volgt. En Loontjens analyseert haar eigen handelen in relaties. Bij het onderwerp moederschap spelen de opvattingen van Simone de Beauvoir, die zelf geen kinderen had, een belangrijke rol.

Jannah Loontjens geeft in dit boek blijk van een grote belezenheid. Dat maakt het boek niet gemakkelijk leesbaar, ook omdat het onderwerp schuldgevoel vele vertakkingen kent met hun eigenheden. De schrijfstijl van Loontjens is goed, doch soms maakt ze het de lezer wel lastig. Naast vele toegankelijke stukken zijn er ook delen in het boek die van de lezer het uiterste vergen in zijn bevattingsvermogen. Eén zin uit het betoog als voorbeeld:

“Zodra je geslacht, huidskleur, seksuele geaardheid of afkomst laat bepalen wie slachtoffer is en wie schuldig, wie appropriëert en wie écht gedupeerd is, worden gezamenlijke toekomstperspectieven opgeofferd aan de groepsidentiteit, die noodzakelijkerwijs mensen in- of uitsluit.”

“Schuldig” is een uitdagend boek dat niet voor het grote publiek geschikt is. Het vraagt opperste concentratie van de lezer die bovendien de nodige affiniteit met filosofische uitweidingen moet hebben om de draad te kunnen vasthouden. Voor de echte kenners is het vermoedelijk een interessant boek, maar het is mij niet gegeven er een waardeoordeel over uit te spreken. Daarvoor heb ik te weinig binding met het betoog en het onderwerp.