Margriet Brandsma: De heks van Anjum

In 1997 werd vlak voor Kerstmis bij pension Het Station in het Friese Anjum na een melding bij de politie door Jaap K. (een provinciale crimineel) en Ernst (een houthandelaar met dubieuze nevenactiviteiten) het lijk gevonden van de 26-jarige Louw de Jong. Zijn schedel is ingeslagen. Ook wordt het lichaam gevonden van Herman Sonnemans die een half jaar eerder blijkt te zijn vermoord en begraven op het terrein van het pension. De zaak van deze “pensionmoorden” baarde destijds veel ophef.

De toenmalige pensionhoudster Marjan van der Eijk (1945-2020) werd direct gearresteerd en later wegens dubbele moord in hoger beroep veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf plus tbs. Ofschoon zij op de meeste plaatsen wordt aangeduid als Marjan van der E. is haar kennelijke volledige naam op internet gemakkelijk te achterhalen.

Op 25 november 2022 verscheen “De heks van Anjum” van journalist en auteur Margriet Brandsma, ook bekend als voormalig NOS-correspondent in Duitsland. Het boek draagt de ondertitel “Dader of zondebok”. Bij de flaptekst staat de prikkelende mededeling “Nieuw licht op de gruwelijke moorden in het Friese Anjum”. Dat belooft nogal wat. En het wordt ook ten volle waargemaakt.

Brandsma beschrijft eerst de levensloop van Marjan. Deze voltooit de universitaire studie biologie in Amsterdam. In diverse werkkringen blijkt ze moeite te hebben met haar plaats in hiërarchische verhoudingen en is ze lastig voor mannen in haar omgeving.  

“Marjan had overal een mening over, voerde felle discussies en bleef altijd bij haar eigen standpunt.”

Ze verhuist uiteindelijk naar het Friese dorpje Moddergat, koopt het oude stationsgebouwtje in Anjum en begint een pension. 

Daar komt ze in aanraking met criminele figuren die zich onder meer met hennepkwekerij bezighouden. Dat gebeurt ook in de schuur bij het pension. En dan vindt in 1997 het hierboven al aangegeven drama plaats.  

Meermalen blijkt Marjan over een rijke fantasie te beschikken en ze is ook niet in haar eerste leugen gestikt. Het OM is er van meet af aan van overtuigd dat Marjan de dader van beide moorden is. De bewijsvoering bevat echter diverse gaten zoals Brandsma in een doorwrocht betoog laat zien. Die zijn door de advocaten van Marjan evenwel niet adequaat aangevoerd. Het onderzoek in het Pieter Baancentrum verloopt uiterst laakbaar, zoals door hoogleraar forensische psychologie Corine de Ruiter in een wetenschappelijk artikel wordt beschreven.

Marjan zit achtereenvolgens gevangen in Zwolle, Breda en Heerhugowaard. De tbs wordt uitgevoerd in de voormalige kliniek Oldenkotte in Rekken en daarna in de Van der Hoevenkliniek in Utrecht. De tbs wordt diverse malen door de rechter verlengd. Margriet biedt een helder zicht op de zwakke punten in deze beslissingen die onder omstandigheden tot onthutsende conclusies leiden.

Haar laatste jaren in vrijheid met nog diverse turbulente gebeurtenissen slijt Marjan in een flatje in de Utrechtse wijk Overvecht. Ze ontwikkelt een obsessieve verzamelwoede en verwaarloost haar gezondheid op onverantwoorde wijze.

Brandsma spreekt vele betrokkenen, vrienden, kennissen, rechercheurs en advocaten, en krijgt na de dood van Marjan toegang tot haar zeer omvangrijke privé-archief. De schrijfster wordt daarbij heen en weer geslingerd in haar gedachten over de gang van zaken rond de moorden.

“In de brieven toont ze iets van haar persoonlijkheid en dat is een waardevolle aanvulling op alles wat vrienden over haar vertellen. Toch blijf ik me voortdurend afvragen of ik echt dichtbij kom. Zit ik Marjan genoeg op de huid?”

En dan komt Margriet Brandsma met enkele buitengewoon verrassende ontdekkingen die de twijfel van de lezer aan de schuld van Marjan versterken. Welke punten dat zijn, moet de lezer van het boek zelf ervaren. Schokkend zijn ze zonder meer.

Margriet Brandsma heeft met dit boek een prestatie van formaat geleverd. In heldere bewoordingen vertelt ze zeer gestructureerd over de bijna vergeten pensionmoorden. Haar analyses zijn ijzersterk, en ze verliest de objectiviteit niet uit het oog. Wat er aan nieuwe bevindingen op tafel komt, is zeer wezenlijk voor een heropening van de zaak. Of dat er ooit van komt, is natuurlijk de vraag, temeer omdat Marjan inmiddels is overleden. Of ze postuum eerherstel verdient, is een vraag die lastig te beantwoorden is. Brandsma doet dat ook niet. Haar betoog eindigt aldus:

“Marjan is er in ieder geval voor veroordeeld, hoewel niet met zekerheid te zeggen viel dat ze ook de dader was….. Op basis van wat we nu weten is maar één conclusie gerechtvaardigd: de moordenaar is niet met honderd procent zekerheid aan te wijzen. Dat is geen eerherstel voor Marjan. Het roept wel twijfels op over haar veroordeling.”

“De heks van Anjum” is een buitengewoon goed boek en krijgt de daarbij behorende vijf flonkerende sterren!