Marc Hijink: Focus

In zijn boek “Focus” schetst NRC-journalist Marc Hijink een gedetailleerd beeld van de opkomst en fabelachtige groei van het Nederlandse bedrijf ASML, thans een grootmacht en wereldwijd marktleider in lithografiemachines. De onderneming vervaardigt onder nagenoeg stofvrije omstandigheden uit gigantische aantallen onderdelen (soms meer dan 350.000) uiterst geavanceerde machines die vervolgens bij de afnemer ervan enorme hoeveelheden digitale chips produceren. Het hoofdkantoor van ASML is gevestigd in het Brabantse Veldhoven. In 2022 bedroeg de omzet 21 miljard euro.

Het gaat om duizelingwekkende technologie en chips met nog steeds toenemende mogelijkheden. Ze zijn extreem klein waardoor de productie ervan een technisch hoogstandje is en dat nog steeds meer wordt. Het speelt zich af in termen van nanometers (eenmiljardste deel van een meter!) en inmiddels zelfs van ăngström (dat is eentiende nanometer).

Op dit moment wordt het bedrijf geleid door een tweekoppige directie. De van Deloitte overgekomen registeraccountant Peter Wennink is sinds tien jaar CEO en Martin van den Brink is technisch directeur. Het zijn twee zeer bijzondere en buitengewoon capabele mensen met welhaast tegengestelde karakters die elkaar op wonderbaarlijke wijze aanvullen en respecteren.

Het boek behandelt het ontstaan en de groei van ASML op toegankelijke en interessante wijze. In den beginne vervulde Philips NatLab (Natuurkundig Laboratorium) een cruciale rol. Namen als Steef Wittekoek, Wim Troost, Arthur del Prado (van ASMI) en Gjalt Smit hebben nog steeds een magische klank. In de startfase heeft ASML het zwaar. De ontwikkeling van de machine PAS 5500 redt de onderneming. Dan volgt een razendsnelle groei die in 1995 leidt tot een beursgang bij AEX en Nasdaq.

De moordende concurrentiestrijd met Nikon en Canon wordt door ASML glansrijk gewonnen. Het bedrijf heeft een ongelooflijk grote hoeveelheid kennis in huis, en heeft meer dan 16.000 patenten. De bijzondere bedrijfscultuur draagt daar in grote mate aan bij.

“ASML heeft een cultuur van cowboys die sneller willen schieten dan hun schaduw.”

Fraai beschreven is de voortdurende keiharde economische strijd én samenwerking met fabrikant van optica Zeiss waarmee ASML een haat/liefdeverhouding heeft. Voor de implementatie van de hypermoderne EUV-technologie (Extreem Ultra Violet) in de chipmachines is een miljardenfinanciering nodig. Die wordt verstrekt door de drie techgiganten Intel, Samsung en TSMC (de grootste chipfabrikant ter wereld uit Taiwan). Ook interessante grote juridische procedures tussen ASML en Zeiss enerzijds versus Nikon anderzijds geven een beeld van de complexiteit van de chipwereld.

Geopolitiek zijn er ook immense problemen. Er is grote onmin tussen de VS en China die wordt gevoed door de snelle opkomst van het Chinese Huawei. De vrees in de Westerse wereld is dat China wereldwijd het (technologische) leiderschap tracht over te nemen. De Amerikaanse regering hindert dat met allerlei economische belemmeringen die ASML ook treffen.

“Maar ASML zal op zijn beurt aan overheden moeten wennen. Die zeggen soms ook nee. Al domineert ASML de markt voor de belangrijkste chipmachines, het bepaalt niet zijn eigen lot.”

De technologische ontwikkeling van de chip staat nog steeds niet stil. Er zijn al nieuwe systemen op komst. Kinderschoenen kunnen in deze bedrijfstak exponentieel groeien. Een boeiend epos is dat rond de opkomst en neergang van het bedrijf Mapper. Een groep Delftse ingenieurs kwam heel ver met nieuwe technologie, maar ging failliet. Hun kennis ging niet verloren en werd binnengeloodst bij ASML. Daar werken nu ongeveer 42.000 mensen, van wie 20.000 in Veldhoven.

Martin van den Brink werkt maar liefst 40 jaar bij het bedrijf. Zijn manier van handelen is legendarisch voor de kenners van het wereldje en leidde tot een vergelijking met een andere gigant, wijlen Steve Jobs van Apple.  

“Van den Brink levert, net zoals Jobs deed, niet waar zijn klanten om vragen maar vertelt wat ze nodig hebben.” 

Deze week kwam in het nieuws dat in april 2024 zowel Van den Brink als Wennink terugtreden. Het tweemanschap heeft ASML opgestuwd tot ongekende hoogte. Aan de Fransman Christophe Fouquet is de uitdaging om de positie van ASML op het wereldtoneel te consolideren.

                             Martin van den Brink

                               Peter Wennink

Marc Hijink heeft met “Focus” een bijzonder interessant boek geschreven over een bedrijfstak die lange tijd werd gezien als een besloten, mysterieuze groep. Zijn schrijfstijl –het mag van een gerenommeerde journalist niet verbazen- is vlot en toegankelijk. Hijink brengt de zowel economisch als technologisch uiterst ingewikkelde materie helder over het voetlicht. Dat is een prestatie van formaat. De lezer valt van de ene verbazing in de andere, en dat in positieve zin. Het is een grote verdienste van de schrijver dat hij de buitenwacht een gedetailleerde inkijk biedt in een tamelijk onbekende en zeer intrigerende bedrijfstak.

“Focus” is voor eenieder zeer lezenswaardig. Bij gebrek aan vergelijkingsmateriaal is het waarderen in sterren een heikele kwestie. In ieder geval is het een zeer goed boek, in zoverre betekent dat minimaal vier sterren.