Thomas Brussig: Het kortste stukje van de Sonnenallee

De in 1964 in Oost-Berlijn geboren Thomas Brussig schreef in 1999 de roman die medio januari 2024 als heruitgave in Nederland verscheen onder de titel “Het kortste stukje van de Sonnenallee”. Het is een wel heel bijzonder boek, want het heeft alle kenmerken van een ware satire over het leven in de DDR.

Een klein stukje van de Sonnenallee in Berlijn werd direct na WO II aan Oost-Duitsland toebedeeld. Aldaar speelt het verhaal zich af. De vriendengroep van de jongeling Micha Kuppisch bestaat uit Mario, Kuif, Bril en Dikke. Zij vatten het naargeestige leven in de DDR lichtvoetig op en steken de draak met instituties als de Stasi en de Vopo grenswachten. Zo hebben zij een hilarisch gesprek van wijkagent Hörkefeld die zichzelf erg belangrijk vindt en prat gaat op zijn rang.

De jongens zijn gek op de beeldschone Miriam die echter louter oog heeft voor West-Berlijnse jongens. Als Miriam aan Micha een kus belooft, wordt hij onzeker en raakt geheel in de ban van het prachtige meisje dat hem echter subtiel op afstand houdt. Intussen is Sabine, de oudere zus van Micha, al op het vrijerspad. Dat beschrijft Brussig heel humoristisch.

“Die was nu op de leeftijd dat ze een vaste vriend had, die ze ook steevast meebracht. Maar Sabine had het principe van een vaste vriend niet helemaal goed begrepen, ze had voortdurend een andere vaste vriend. Micha onthield niet eens hun naam.”

Na een haastig vertrek van Miriam bij een dansvoorstelling ontvangt Micha een mysterieuze brief van een onbekende afzender. Voordat hij de brief kan lezen, waait die weg en belandt in het niemandsland van de Todesstreifen. Micha denkt dat het een liefdesbrief van Miriam is en stelt alles in het werk om de brief in handen te krijgen. Dat lukt almaar niet, doch een mooie uitspraak van Miriam houdt hem op de been.

“Als je weet dat ik je ooit zal kussen, hoef je nooit verdrietig te zijn. Wie zoiets zegt weet wat wachten, verlangen en hopen is – datgene dus waarmee wij de meeste tijd doorbrengen.”

Mario krijgt verkering met “de existentialiste”. Dat leidt tot humoristische scènes en bespiegelingen.

“In de weekends doorkruisten ze vaak op Mario’s brommer het platteland, dat hun oneindig groot leek. Maar dat kwam alleen omdat hun bromfiets zo langzaam was.”

Micha’s oom Heinz woont in West-Berlijn en komt regelmatig op bezoek bij de familie Kuppisch. Zijn rol in het verhaal is vermakelijk.

Thomas Brussig is wat betreft het leven in de DDR een ervaringsdeskundige. In een vlot geschreven verhaal zonder complexe elementen neemt hij het toenmalige systeem genadeloos op de hak. Zijn schrijfstijl is zonder meer prettig en bepaaldelijk niet zonder humor. Aan het slot van het boek verwoordt Brussig op fraaie wijze zijn eigen opvatting over de verwerking van een traumatisch verleden.

“Het menselijk geheugen is een veel te behaaglijk proces om wat geweest is alleen maar vast te houden. Het is het tegendeel van wat het beweert te zijn. Want het geheugen kan meer, veel meer: het verricht voortdurend het wonder om vrede te sluiten met het verleden, waarin alle wrok in niets oplost en de zachte sluier van de nostalgie alles bedekt wat ooit als scherp en pijnlijk werd ervaren. Gelukkige mensen hebben een slecht geheugen en rijke herinneringen.”

Waarvan akte!

In een prachtig, uitgebreid nawoord wijdt de schrijver Jonathan Franzen een indrukwekkende beschouwing aan de betekenis van het boek.

“Maar Het kortste stukje van de Sonnenallee dient ook als een herinnering aan het feit dat mensen zelfs als het publieke domein tot een nachtmerrie is verworden, hun menselijkheid in hun persoonlijke sfeer altijd weten te bewaren, en dat ze nog lichtzinnig kunnen zijn, en kunnen vergeven. Als Brussig daat uitgerekend in Oost-Duitsland toe in staat was, moet iedereen er overal toe in staat zijn.”

En zo bevat dit boek een indrukwekkende levensles, verpakt in een lichtvoetige satire.

“Het kortste stukje van de Sonnenallee” is daarmee een buitengewoon goed boek dat vijf sprankelende sterren krijgt.