Jan Brokken: De ontdekking van Holland

In zijn op 1 februari 2024 verschenen “De ontdekking van Holland” beschrijft Jan Brokken een relatief onbekende episode in het Nederlandse kunstleven. Met mij hebben vermoedelijk velen nog nooit gehoord van Hotel Spaander rond het jaar 1900 in Volendam. Deze uitspanning blijkt aan het eind van de negentiende eeuw en ook een belangrijk deel van de twintigste eeuw een grote rol te hebben gespeeld in het internationale kunstleven, vooral dat der schilders.

De schrijver kwam deze ongelooflijke geschiedenis mede op het spoor door zijn contact met dichter Hans Tentije. Brokken ging op onderzoek uit en ontdekte een schat aan gegevens die het waard maakten een flink boek over Hotel Spaander en zijn talrijke artistieke gasten te schrijven.

Het schilderij “Hoogmis in een dorp aan de Zuiderzee” van George Clausen uit 1876 vormde eigenlijk de voorbode van de opzienbarende rol die het hotel zou gaan spelen. Hotel Spaander werd door Leendert en Aaltje Spaander in 1881 in Volendam geopend. Het werd al snel een plaats van samenkomst van schilders uit alle windstreken die vielen voor de bijzondere sfeer van Volendam en het volgens hen unieke licht boven het omringende water. Ook de zeven knappe dochters van de Spaanders vormden in de loop der tijd een factor van betekenis hierin.

Brokken achterhaalde het verblijf in het hotel van meer dan 1400 niet zelden vooraanstaande kunstenaars –vooral schilders- die al dan niet op uitnodiging van Leendert werden aangetrokken door de bijzondere omstandigheden ter plaatse. De auteur vertelt boeiend over vele interessante gebeurtenissen rond Hotel Spaander en zijn gasten. Zo zijn er bijvoorbeeld Ivar Kamke die “De blinde visser” schildert, de Amerikaanse Elizabeth Nourse die in Parijs niet voor vol werd aangezien maar in Volendam tot grote bloei kwam, het tragische verhaal over het korte leven van Henk de Court Onderwater en de komst van de beroemde pointillist Paul Signac, een goede kennis van Vincent van Gogh.

Velen streken korte of langere tijd neer in Volendam. Namen als Camille Pissarro, Renoir, Emil Bernard, Théo Van Rysselberghe, Augustin Hanicotte, Tom Browne, Max Liebermann en Raoul Hynckes spreken nog steeds tot de verbeelding.

“De meisjes Spaander waren zeker ook een reden waarom zoveel schilders in het hotel neerstreken. Als model konden ze de vraag nauwelijks aan.”

Pauline Spaander trouwde met de kunstenaar George Hering. Haar vroegtijdige overlijden betekende vervolgens ook het noodlot voor hun dochtertje Doortje. Een aangrijpend verhaal. Hanicotte huwde Trijntje Spaander en beleefde een mooie periode in de mij uit eigen wetenschap bekende fraaie Zuidfranse plaats Collioure.

Alida Spaander neemt het hotel in 1920 over van vader Leendert en ontvangt in de jaren daarna vele beroemde gasten in het hotel, onder wie ook vele niet-kunstenaars.

Jan Brokken is een geboren verteller met een gepolijste schrijfstijl. Met eenvoudige pennenstreken schildert hij een weinig bekende episode die opzienbarend blijkt en interessant is. Alweer een overtuigend bewijs dat er in eigen land onbekende dingen gebeuren en zijn gebeurd die een verhaal méér dan waard zijn.

Het boek wordt afgesloten met een uitgebreide verantwoording en is met een forse lijst van bronnen goed gedocumenteerd. In vele hoofdstukken zijn afbeeldingen van werken van besproken kunstenaars opgenomen. Die illustraties zullen in de papieren uitgave van het boek aansprekend zijn, doch in het e-book zijn ze op de e-reader jammer genoeg nauwelijks te onderscheiden en ook niet in kleur. Dus neem het fysieke boek ter hand als u ook in beeld wilt genieten.

“De ontdekking van Holland” is een zeer goed boek van een meesterverteller en krijgt vier kunstzinnige sterren.