Jan Brokken: De vergelding

Bij het lezen van het nieuwe boek van Jan Brokken kwam een ouder boek van hem terug in mijn herinnering. Ik las het begin november 2015, maar het is thans nog even intrigerend.

Het boek “De vergelding” van schrijver en journalist Jan Brokken verscheen in januari 2013. In het onder de rook van Rotterdam gelegen dorpje Rhoon (destijds ongeveer 2200 inwoners) kwam in de avond van 10 oktober 1944 de Duitse soldaat Ernst Lange om het leven in het buurtschap Het Sluisje. Hij kwam in het pikkedonker van de spertijd in aanraking met een dwars over de weg liggende hoogspanningskabel toen hij met Walter Loos, Heinz Willems en twee Nederlandse met de bezetter heulende meisjes op de Rijsdijk terugliep van een avondje uit.

De bezetters namen zonder enig onderzoek voetstoots aan dat sprake was van sabotage met het oogmerk van een aanslag op Duitse soldaten. Op aanwijzing van bootsman Walter Loos van de Kriegsmarine werden de volgende dag onder verantwoordelijkheid van luitenant Karl Schmitz zes onschuldige burgers voor het vuurpeloton gezet. Toen directeur Jacques Pijnacker van de vlasfabriek op heldhaftige wijze zijn werknemers wilde redden met zijn verzoek om represaille tegen onschuldigen achterwege te laten, werd hij als zevende in de rij gezet.

Na de executie werden de huizen van de doodgeschoten mannen platgebrand. Het was een van de vele draconische represaillemaatregelen van de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog.

Het weerzinwekkende voorval spleet de bewoners van het dorp Rhoon in kampen. Zoals destijds overal waren er collaborateurs, NSB’ers, verzetsmensen en “neutralen”. En dat schisma duurde na de oorlog nog tientallen jaren voort omdat nooit geheel duidelijk werd wat de ware toedracht van het incident was. Geheimen werden door betrokkenen meegenomen in hun graf.

Brokken heeft diepgaand onderzoek gedaan naar de achtergronden van het voorval. Hij heeft talloze getuigen gesproken en de plaatselijke en landelijke archieven uitgeplozen. Dat leverde sterke aanwijzingen en vermoedens op over de aanstichter van de “sabotage” doch zekerheid is niet verkregen.

Het verhaal is volledig op feiten gebaseerd en geeft op minutieuze en boeiende wijze de enorme druk op de sociale verhoudingen van een kleine gemeenschap weer als die geconfronteerd wordt met weerzinwekkende en dramatische gebeurtenissen.

Het is onvoorstelbaar waartoe mensen in staat zijn in hun ultieme pogingen om zichzelf of hun dierbaren te redden in extreme en gevaarlijke omstandigheden. Duivelse dilemma’s ontstaan.

Er is niets nagelaten om de wederwaardigheden in en ook na de oorlog van de vele belangrijke personages in het boek volledig in kaart te brengen.

De schrijver gebruikt uit piëteit met de nabestaanden gefingeerde namen voor de vele personen die een rol spelen in het verhaal.  

De penvoering van Brokken is subliem. Hij gebruikt eenvoudige en toegankelijke, maar toch zeer beeldende taal en weet de lezer vanaf de eerste bladzijde in zijn greep te houden. Het feit dat het boek zeer gedetailleerd is, vergt wel uithoudingsvermogen van de lezer, doch de inspanning is het verhaal dubbel en dwars waard.

“De vergelding” is een epos dat op grootse wijze bijdraagt aan het historisch besef. Voor lezers met interesse in WO II is dit boek verplichte kost.

Het zou op middelbare scholen tot de sterk aanbevolen literatuur moeten behoren.

Het boek verdient vier glanzende sterren.