Daan Heerma van Voss: Schijnoffers

In het op 26 augustus 2025 verschenen “Schijnoffers” van Daan Heerma van Voss speelt het schaakspel een niet onbelangrijke rol. Het verhaal begint met het verblijf van journalist David Leeuwin in het heden in Paramaribo. Suriname is het geboorteland van zijn moeder Ella, wier levensloop in 1985 werd bepaald door een ontmoeting met schaakgrootmeester Max de Nobel. Deze duidelijk deels op schaker en voormalig wereldtopper Jan Timman gebaseerde hoofdpersoon haalt journaliste Ella over met hem mee te reizen naar de Mexicaanse plaats Taxco, waar het interzonetoernooi in de WK-cyclus gehouden wordt.

Ella en Max worden in Mexico verliefd, en Ella kiest voor een gezin in plaats van voor haar loopbaan. Zij maakt het toernooi en de nukken van de deelnemende schakers van dichtbij mee. Enkele ontmoetingen met oud-wereldkampioen Boris Spasski die in de legendarische match op IJsland in 1972 door Bobby Fischer werd onttroond, komen voorbij.

De hoofdstukken in het boek maken voortdurend sprongen in de tijd. David wilde als jongen net als zijn vader een sterke schaker worden en mijmert over zijn eerste partij tegen zijn vader, toen hij 14 jaar was. Die gebeurtenis komt aan het eind van het boek terug. In het heden is David bezig met onderzoek naar een beladen affaire uit de Koude Oorlog. Het betreft een spionagezaak rond het NRI (Nederlands Radar Instituut) waar de BVD bij betrokken was in een poging niet-traceerbare afluisterapparatuur te gebruiken tegen Rusland.

Na de geboorte van David krijgt Ella twijfels over haar keuzes in het leven, en heeft consulten bij psychiater Kemper. Op een gegeven moment schrijft Ella, nadat haar huwelijk op de klippen is gelopen, lange brieven aan David over de crisis en de scheiding.

“Maar bij elk beetje weerstand groeide ons verlangen er met zijn tweeën uit te komen. Hij voelde zo dichtbij. Toen ik naar Nederland was gekomen, droomde ik van studeren, van een carrière. Ik maakte mezelf wijs dat die dingen nog steeds mogelijk waren, ook als ik bij Max zou blijven.”

Het onderzoek van David vordert gestaag. Hij boekt de nodige resultaten en doet enkele onverwachte ontdekkingen.

“David heeft het raam schoongewreven, dat wel, zoals journalisten behoren te doen. Maar nooit heeft hij rekening gehouden met iemand aan de andere kant van het glas, die terugkijkt.”

Max de Nobel blijkt vele jaren na zijn verloren match tegen Karpov een teruggetrokken extreem sober leven te leiden in een afgelegen regio in Duitsland. Hij is daar obsessief bezig met het analyseren van zijn fouten. Een bezoek van David aldaar leidt tot een bijzondere apotheose in het bijzijn van Dorus, de oudere broer van Max. De eerder genoemde Jan Timman had overigens ook een oudere, inmiddels overleden broer, genaamd Ton. Deze was destijds een sterke hoofdklasser.

Daan Heerma van Voss heeft een mooie schrijfstijl. In soms fraaie zinnen schildert hij een helder beeld van zowel het toernooi in Taxco als het onderzoek van David naar de spionagezaak. De sprongen in de tijd maken het verhaal niet echt lastig te volgen. Het is een intrigerende familieroman, waarin het item over spionage in de Koude Oorlog en de schaakobsessie van grootmeester Max en diens zoon David langzaam maar zeker worden gesmeed tot een soort twee-eenheid.

Het zal niet-schakers vermoedelijk nauwelijks interesseren, maar de onderdelen van het schaken die aan de orde komen, worden niet alle even zuiver weergegeven. Diverse malen wordt naast enkele aperte fouten in dit kader taal gebezigd die echte schakers eufemistisch gezegd niet zo zal aanspreken. Dat is jammer, temeer daar het boek waarschijnlijk vele ook schakende lezers en lezende schakers zal trekken. Een betere redactie zou te dezen waardevol zijn geweest.

“Schijnoffers” is meer dan een goed boek en krijgt 3,5 ster.