Marlen Haushofer: De wand

 De jong gestorven Oostenrijkse schrijfster Marlen Haushofer (1920-1970) schreef in 1963 het boek “Die Wand”. Het werd na herhaalde verschijning in het Nederlands in 1987, 1992 en 2009 in maart 2021 in een fraaie hardcover opnieuw uitgegeven onder de voor de hand liggende titel “De wand”. 

Het bijzondere verhaal blijkt geheel tijdloos te zijn. Je zou het in extremis binnen een metafoor zelfs kunnen toespitsen op de omstandigheden waarin vele mensen zich met name vorig jaar bevonden in hun zelf gekozen isolement in de eerste periode van de coronacrisis. Het centrale thema van het boek is de vraag wat isolement doet met de mens.

Als de naamloze ik-figuur en hoofdpersoon op bezoek gaat in het in de bergen gelegen jachthuis van haar nicht Luise en dier echtgenoot Hugo Rüttlinger, een ware hypochonder, overkomt haar iets dat haar verdere leven volledig op zijn kop zet en bepaalt. Luise en Hugo keren niet terug van een uitje naar het dal. De volgende dag realiseert ze zich dat ze alleen is, en gaat op onderzoek uit. Dan blijkt van een dystopische gebeurtenis: een onzichtbare, volledig transparante wand sluit haar af van de buitenwereld.

“Ik stond nog drie keer op en overtuigde me ervan dat hier, drie meter voor mij, werkelijk iets onzichtbaars, glads, kouds was, dat mij de weg versperde. Ik dacht aan zinsbegoocheling, maar ik wist natuurlijk wel dat het zoiets niet kon zijn. Ik had me gemakkelijker kunnen neerleggen bij een lichte krankzinnigheid dan bij dit verschrikkelijke onzichtbare ding.”

Achter die wand blijkt alle leven uitgestorven. Dat bespeurt ze uit een aangrijpend vergezicht. Daarmee wordt ze volledig op zichzelf teruggeworpen. De trouwe hond Luchs van Luise en Hugo is aanvankelijk haar enige gezelschap. Ze begint met een uitzichtloos lijkende strijd met de elementen en met zichzelf tot overleving. De schoonheid van de natuur en het onverwachte gezelschap van twee andere dieren, een koe en een kat, houden haar op opmerkelijke wijze op de been.

“In de cyclaam vermengt het rood van de zomer zich met het blauw van de herfst tot een roze violet en het is alsof alle voorbije zoetheid zich nog een keer laat vangen in zijn geur, maar als je er langer aan ruikt, blijkt daarachter een heel andere geur te zitten, de geur van verval en dood. Ik heb de cyclaam altijd een heel merkwaardige, wat beangstigende bloem gevonden.”

Ondanks vele ontberingen weet de vrouw te samen met de dieren in leven te blijven. Ze verzorgt de dieren op liefdevolle wijze, en die geven haar genegenheid en melk daarvoor terug.

“Ik heb medelijden met de dieren en ik heb medelijden met de mensen, omdat ze ongevraagd in dit leven worden gegooid. Misschien zijn de mensen beklagenswaardiger, want ze hebben net zoveel verstand dat ze zich tegen de natuurlijke loop der dingen verzetten.”

Het verhaal eindigt met een ingrijpende en onverklaarbare gebeurtenis die de lezer in lichte verwarring achterlaat, maar wel met het voldane gevoel een prachtig en meeslepend verhaal te hebben gelezen.

Marlen Haushofer kreeg in Oostenrijk pas echt erkenning als schrijfster na haar dood. En die eer is terecht, want ze was een ware stiliste. In eenvoudige taal, afgewisseld met pure stijlbloempjes, beschrijft ze een wonderlijke gebeurtenis die naar behoefte van de lezer kan worden ingevuld met diepere betekenissen. De door de omstandigheden ontstane onvoorwaardelijk liefde tussen mens en dier wordt mooi beschreven. En wel zeer opvallend is, dat het bijna zestig jaar oude verhaal ook heden ten dage niets aan betekenis heeft ingeboet. Het dystopische element speelt slechts een ondergeschikte rol. Het gaat om de vraag wat een onverwacht, in dit geval onvrijwillig isolement, met een mens doet.

“De wand” is een prachtig boek met wijze levenslessen, en is meer dan zeer goed. Het boek krijgt viereneenhalve ster.