Sander Bax: De literatuur draait door

Deze boekbespreking uit 2019 is om onbekende redenen destijds niet in deze blog opgenomen. Het boek verdient nog steeds alle aandacht. De auteur is inmiddels hoogleraar in Tilburg.

Sander Bax is hoofddocent literatuurwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. In februari 2019 verscheen zijn boek “De literatuur draait door” met als ondertitel “De schrijver in het mediatijdperk”.

Het boek begint met de onvergetelijke aanvaring tussen Connie Palmen en Saskia Noort over het begrip “literaire thrillers”. Lees haar hier terug of kijk het fragment terug op http://dewerelddraaitdoor.vara.nl/media/63473

“De mediatisering van de literatuur die het onderwerp is van dit boek, wordt regelmatig beschouwd als dé oorzaak van de crisis waarin de literatuur zich volgens de cultuurpessimistisch aangelegde essayisten bevindt.” (blz. 28)

Het gaat om het verschijnsel dat massamedia steeds meer invloed krijgen op de literatuur en de schrijvers. Als echte wetenschapper gaat Bax in het kader van de probleemafbakening eerst op zoek naar de meest passende definitie van het begrip “literatuur”. Dat is nog niet zo eenvoudig, diverse opvattingen komen aan de orde. Een intrigerende definitie blijkt die van Roman (nomen est omen) Jakobson: “literatuur is die vorm van taalgebruik die –anders dan alle andere vormen van communicatie- de aandacht op zichzelf vestigt.”

Bax analyseert na de ontwikkeling van het theoretische kader vervolgens aan de hand van tal van aansprekende voorbeelden uit de literatuur de dwarsverbanden en wisselwerking tussen schrijvers en media. Zo bespreekt hij de status van bestseller met verwijzingen naar “Het diner” van Herman Koch en “Haantjes” van Kluun.

Ook de bekende rechtszaak die Saskia Noort aanspande tegen Liselotte Stavorinus wier boek “Het reservaat” plagiaat zou zijn van Noorts “De eetclub”, passeert uitgebreid de revue. 

“Met het oordeel dat beide literaire thrillers voorzien zijn van een ‘bijzondere samenhang’ en daardoor aanspraak kunnen maken op auteursrecht, lijkt de rechter te impliceren dat dit soort boeken wel degelijk literaire kenmerken heeft.” (blz. 129)

Vele voorbeelden larderen het steeds interessante betoog van Bax. Zo komen Griet Op de Beeck, A.F.Th. van der Heijden, Abdelkader Benali, Kristien Hemmerechts, Ilja Leonard Pfeijffer, Leon de Winter, Joris Luyendijk, Tom Lanoye, Anil Ramdas en Joost Zwagerman voorbij in analyses over een van hun boeken met specifieke kenmerken.

“Door hun romans zo nadrukkelijk te baseren op actuele kwesties (noot CK: het gaat hier over Kristien Hemmerechts met haar boek over Michelle Martin, en Abdelkader Benali met zijn boek over Badr Hari), reageren deze schrijvers op de controverse in de media en krijgen zij ook de gelegenheid om in praatprogramma’s over deze kwesties te komen spreken. Dat levert hun niet alleen (commerciële) media-aandacht op, maar het geeft hun ook de gelegenheid om zich met het maatschappelijk debat te bemoeien.” (blz. 185)

In “De literatuur draait door” behandelt Bax drie thema’s:

1.   De succesmythe

2.   De media-aandacht door authenticiteit, intimiteit en echtheid

3.   De taal van de media in de romans

“Autobiografisch schrijven voedt het verlangen van de media om over bekende figuren te roddelen. Dat leidt ertoe dat schrijvers in hun romans steeds vaker de grens tussen fictie en werkelijkheid opzoeken, benoemen of ter discussie stellen.” (blz. 319)

De voorbeelden van boeken voor deze prikkelende stelling liggen voor het oprapen.

Sander Bax heeft een fraai en goed gedocumenteerd werk afgeleverd. Ofschoon het wetenschappelijk getint is, heeft Bax het verhaal zeer toegankelijk weten te maken. Zijn schrijfstijl is zeker voor een onderwerp als dit met diepgaande analyses van maatschappelijke verschijnselen rond media en literatuur lofwaardig helder. Ook lezers die niet gewend zijn aan het lezen van boeken met een wetenschappelijk karakter, kunnen hun hart ophalen. Het is zonder meer interessant om eens indringend te kijken naar de interactie tussen media en schrijvers, en dan vooral vanuit de doelstellingen van beide partijen.

Het toekennen van sterren aan dit boek is vanwege de beoogde doelgroep bijna onbegonnen werk. Voor diegenen die zich via een boek eens willen verdiepen in het behandelde onderwerp, is het zeer lezenswaardig. Voor hen is de kwalificatie van dit boek “zeer goed”, ofwel vier sterren.