Matilda Gustavsson: Het bolwerk

Een waardering met vijf ballen (sterren) in de boekenbijlage van de NRC belooft in het algemeen een boeiend boek. Is “Het bolwerk” van journalist Matilda Gustavsson daar een schoolvoorbeeld van? Het antwoord is een volmondig “ja”.

De Nobelprijs voor de literatuur 2018 werd niet uitgereikt. Aan dit volstrekt ongebruikelijke fenomeen lag een werkelijk onvoorstelbaar schandaal ten grondslag. Dat werd veroorzaakt door “macht en misbruik achter de gesloten deuren van de Zweedse Academie”, zoals de ondertitel van het boek luidt.

De in 1946 geboren Fransman Jean-Claude Arnault is de echtgenoot van de in Zweden vermaarde dichteres Katarina Frostenson. Deze dame was lid van de Zweedse Academie, een eerbiedwaardig instituut bestaande uit achttien personen van hoge statuur die voor het leven gekozen zijn. De Academie is onder meer verantwoordelijk voor de toekenning en uitreiking van de Nobelprijs voor de literatuur.

Matilda Gustavsson werd als onderzoeksjournalist van het Zweedse dagblad Dagens Nyheter in oktober 2017 getriggerd door een bericht over het seksschandaal rond Harvey Weinstein. De rechtszaak tegen die weerzinwekkende  machtswellusteling is thans in een eindstadium. Gustavsson besloot een nog sluimerend soortgelijk schandaal in eigen land te onderzoeken. Er waren slechts geruchten dienaangaande. Zij kon zich aanvankelijk ook niet voorstellen dat zoiets in Zweden mogelijk zou zijn.

“Ik kan me niet voorstellen dat iemand zich hier op zo’n systematische manier aan seksueel grensoverschrijdend gedrag schuldig zou kunnen maken. Er is ook niemand in de Zweedse culturele wereld die connecties heeft die je ook maar enigszins kunt vergelijken met de grote namen in Hollywood. Niemand hier zou zich beschermd weten door zo’n fantastisch en formidabel netwerk.”

Na langdurig en grondig onderzoek bleek het tegendeel het geval. De belangrijke culturele ontmoetingsplaats Forum in Stockholm had dwarsverbanden met de Zweedse Academie. Het beheer van Forum werd gevoerd door eerdergenoemde Arnault, een charmante maar ook uiterst botte fantast. Gustavsson duikt in de levensgeschiedenis van Arnault. De man bleek een verleden van twaalf ambachten dertien ongelukken te hebben gehad in zijn vaderland. Na zijn huwelijk met Katarina wist hij zich in Stockholm in te dringen in de belangrijke culturele kringen. 

Via Forum maakte hij zich vervolgens schuldig aan vele gevallen van seksuele intimidatie en zelfs van verkrachtingen van veelal jonge(re) vrouwen. Door zijn veronderstelde machtspositie bleef dat jarenlang onder de radar en dus ook onbestraft. Zijn handelwijze werd zelfs door sommige mensen gewoon goedgepraat. De (vrouwelijke!) hoofdredacteur Cultuur van een krant schreef:

“Het gedrag van de vrouwen moet ervoor hebben gezorgd dat hij (Arnault) moeilijk kon beseffen dat hij tegen hun wil seks met hen had.”  

Toen de zaak door openhartige getuigenissen van diverse vrouwen aan het rollen raakte, ontstond er een crisis in de Zweedse Academie. Daarin speelde de inmiddels overleden Sara Danius een moedige rol, die zij moest bekopen met haar vertrek. Enkele anderen volgden haar voorbeeld. Als verdediging van Arnault en Frostenson werden allerlei complottheorieën gelanceerd.

De eerste melding van het onaanvaardbare gedrag van Arnault werd al in 1996 bij brief gedaan. Zij verdween in de doofpot. En Arnault kon nog vele jaren ongehinderd zijn gang gaan. Het is bijna ongelooflijk, zoals dat ook geldt voor Weinstein.

Arnault is uiteindelijk vervolgd en op basis van twee bewezen verkrachtingen veroordeeld tot tweeëneenhalf jaar gevangenisstraf. Katarina Frostenson stelde zich lang teweer, maar trok zich tenslotte terug uit de Zweedse Academie.

Matilda Gustavsson heeft met “Het bolwerk” een indrukwekkend non-fictie boek geschreven. De schrijfstijl en het woordgebruik zijn onberispelijk. Het verhaal kan worden gelezen als een spannende roman, maar het is keiharde werkelijkheid. De lezer vraagt zich regelmatig af hoe het toch mogelijk is dat deze misstanden kunnen plaatsvinden en ook nog gedurende zo’n lange tijd. Het gedrag van “mensen” als Weinstein en Arnault is onbestaanbaar, maar het gebeurt wel degelijk. En gevreesd moet worden dat er nog veel meer gevallen zijn.

“Het bolwerk” is een fraai staaltje onderzoeksjournalistiek van Matilda Gustavsson. Haar onschatbare verdienste is dat zij met veel volharding heilige huisjes omver weet te werpen en te decimeren tot ordinaire gelegenheden.

Het is bij gebrek aan voldoende referentiemateriaal niet mogelijk een waardering “buitengewoon” aan het boek te geven. Het is op zijn minst zeer goed, derhalve vier glorieuze sterren.