Wat is een boekrecensie nu eigenlijk waard?

Deze column schreef ik zes jaar geleden. Hij is nog verbazend actueel

Het recenseren van boeken gebeurde vroeger vrijwel uitsluitend door professionele recensenten die hun al dan niet met gal doordrenkte mening over een boek ten beste gaven in kranten en soms ook in tijdschriften. In het algemeen kan worden gesteld dat deze groep recensenten niet alleen uiterst consciëntieus te werk ging maar ook meestal zeer kritisch was in het oordeel en bepaaldelijk niet scheutig was met het uitdelen van hoge waarderingen in de vorm van veel sterren (zeg: vier of vijf) in het alom (dat is tegenwoordig wat minder; CK) gebruikte vijfsterrenstelsel.

Drastische verandering in deze situatie is teweeggebracht door de komst van het internet en vooral maar niet alleen door de hoge vlucht die de sociale media daarin hebben genomen. Daarbij kan worden gedacht aan Facebook en de talloze blogs die zich tegenwoordig manifesteren. Ineens meet Jan en Alleman zich ongevraagd de status van boekrecensent aan en publiceert onder de noemer “recensie” pennenvruchten van zeer uiteenlopende lengte en kwaliteit.

Zij variëren globaal gezegd van degelijk onderbouwde kritische oordelen via louter vanuit positief of negatief oogpunt onderbouwde meningen tot volstrekte niemendalletjes welke laatste kunnen worden gekwalificeerd als internetvervuiling. Dat is geen doodzonde, alleen al omdat het ten onder gaat in de enorme massa vervuiling op allerhande terreinen op internet.

Alleen vraagt de lezer die nuttige informatie zoekt, zich bij het zien van zo’n niemendalletje vertwijfeld af wat de betrokkene in vredesnaam heeft bewogen zijn of haar summiere mening of nog minder dan dat aan den volke kenbaar te maken.

Het is duidelijk dat er blogs en websites zijn die hoge kwaliteit in de recensies nastreven, maar er zijn er veel meer die “van de gemakkelijke gemeente” zijn. Soms hoef je niet lang te kijken om een duizelingwekkende hoeveelheid sterren te zien na het lezen van een in enkele regels samengeperste opinie over een boek. Nu is “leven en laten leven” een belangrijk adagium en dat betekent dat we ons hier helemaal niet druk over zouden moeten maken zolang maar duidelijk is dat het om zelfstandig gevormde onafhankelijke meningen gaat.

En daar lijkt de schoen af en toe wel eens te wringen. Het commerciële gebruik van recensies van “amateurs” is hand over hand toegenomen. Uitgevers, boekverkopers en last but not least schrijvers zijn uiteraard verguld met goede recensies en vinden minder goede of zelfs slechte beoordelingen van hun product eufemistisch gezegd minder leuk. De kern van het leven is immers waarderen en gewaardeerd worden.

Ook als een boekrecensie goed is onderbouwd, kunnen de meningen behoorlijk uiteenlopen. De ene recensent is zuiniger met het uitdelen van sterren dan de andere, en subjectieve invloeden zijn onontkoombaar. Maar bij tijd en wijle openbaart zich een opvallend fenomeen. Dan verschijnt er ineens een opmerkelijke serie zeer eensgezinde beoordelingen –vaak nauwelijks of niet onderbouwd- die de gemiddelde beoordeling in sterren van een boek drastisch beïnvloedt. Dat gebeurt zowel in extreem positieve als in extreem negatieve zin. Dat geeft ook meteen de zwakte van het recenseren op internet aan. Het gebeurt niet zelden met een “alias” (nickname) wat het eenvoudig maakt recensiefraude (hé, een neologisme!) te plegen. Hoe gemakkelijk is het immers een groep vrienden of kennissen aan te zetten tot het plaatsen van een oordeel over een boek op een commerciële website? Het kan zelfs nog gemakkelijker: juist door het gebruik van aliassen kan één persoon een serie meningen plaatsen. Uit het verre verleden is zelfs een geval bekend van een auteur die het presteerde zijn eigen boeken te recenseren.

Het is ontegenzeggelijk dat de gemiddelde waardering in sterren van een boek de verkoopcijfers beïnvloedt.

Het antwoord op de in de titel opgeworpen vraag is dan ook zeer lastig te geven. Eén ding staat vast: het belang dat de schrijver van de recensie zélf aan zijn geestesproduct hecht, is veelal aanzienlijk groter dan dat het in redelijkheid zou moeten zijn.

Relativeren dan maar, dat is in het leven vaak de oplossing. Zo ook hier !