Nora Ikstena: Moedermelk

 De medio augustus 2023 verschenen roman “Moedermelk” van de Letse schrijfster Nora Ikstena speelt zich af in Letland in de periode van Russische overheersing. Vrouwen uit drie generaties -grootmoeder, moeder en dochter- dragen het verhaal.

De moeder is de naamloze ik-figuur. Zij verliest haar vader vroegtijdig. Haar moeder huwt met haar stiefvader, en de verhoudingen tussen hen zijn goed. De ik-figuur studeert voor arts in Riga. Als haar vriendin Serafima moeder wordt, mishandelt de ik-figuur de man van Serafima die alcoholist is. Om die reden wordt ze door haar collega’s verbannen uit de artsenpraktijk. In het door Rusland overheerste Letland heeft dat verregaande gevolgen.

De hoofdpersoon sluit een bijzondere vriendschap met Jesse, een wel heel opmerkelijke vrouw. Zij biedt veel steun bij enkele indringende gebeurtenissen rond de ik-figuur.

In het verhaal komen enkele historisch belangrijke gebeurtenissen niet meer dan terloops voorbij. Het aantreden van Gorbatsjov als Sovjetleider, de kernramp van Tsjernobyl en de val van de Berlijnse muur aan het slot van het verhaal bepalen de context van de gebeurtenissen die zich op microniveau afspelen rond en met de drie vrouwen. De veelbelovende ik-figuur wordt van arts gedegradeerd tot een maakster van staalborstels. Niettemin overleeft zij op bijna wonderbaarlijke wijze deze en andere vernederingen. Af en toe wordt gerefereerd aan de rol van moedermelk en ook aan het ontbreken van die voeding. De functie van die opmerkingen is (mij) niet direct duidelijk.

Nora Ikstena heeft een bijzondere verteltrant. In heldere taal golft het verhaal op en neer tussen personen én in de tijd. Het is niet altijd even eenvoudig de draad vast te houden. De beklemmende sfeer van het leven in Letland in de oude tijd is goed voelbaar.

De fraaie cover van het boek is van aparte schoonheid. De afbeelding roept direct de vraag op naar de betekenis ervan. Het antwoord daarop is niet zo gemakkelijk te vinden.

Een waardering van “Moedermelk” in sterren is (voor mij) niet opportuun. Het boek biedt enerzijds bijzondere inzichten in de gang van zaken in Letland tijdens de communistische overheersing, doch anderzijds is het bepaaldelijk niet eenvoudig om de lijn van de gebeurtenissen vast te houden.

Lezenswaardig is “Moedermelk” zonder meer.